Fazla Mesai – Fazla Mesai Alacağı – Zamanaşımı

Fazla mesai olgusu yeni kanunla birlikte ciddi değişikliklere uğrayarak fazla çalışma yönetmeliğiyle birlikte önemli derecede revize edilmiştir. Bu revizyon ve değişikliklerden fazla mesai hesaplaması da nasibini almıştır. Fazla çalışma nezdinde yapılan bu değişiklikler işçi hakları açısından önemli bir dönüm noktasıdır.

Bu makalemizde özellikle fazla çalışma ve fazla mesai zamanaşımı gibi konuları inceledik. Ayrıca fazla mesai alacağı hesaplama yöntemi, fazla mesai alacağı zamanaşımı, fazla mesai alacağı faizi gibi konular hakkında bilgiler vereceğiz.

Fazla mesai davasında oldukça sık karşılaşılan bu konu başlıkları, var olan bordrolara olduğu gibi ve detaylı bir şekilde yansıtılamadığından hak sahipleri detaylı bilgi edinememektedirler.

Bu anlamda işbu makalenin okuyucular açısından son derece faydalı olacağı kanaatindeyiz.

https://youtu.be/jrbzucypQpc

1475 Sayılı İş Kanunu Döneminde Fazla Mesai Sınırı

Eski iş kanunu döneminde günlük 7,5 (yedibuçuk) saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak nitelendirilmişti. Yeni iş kanunu dönemi ile birlikte bu durum tamamen ortadan kaldırılmıştır.

4857 sayılı iş kanun döneminde fazladan çalışmanın sınırı artık haftalık bazda 45 (kırkbeş) saattir. Bunun anlamı haftalık 45 (kırkbeş) saati aşmayan çalışmaların fazla çalışma olarak nitelendirilemeyeceğidir. Bu sisteme göre işveren 45 (kırkbeş) saatlik çalışma süresini haftanın günlerine istediği gibi yayabilme hakkını haizdir.

Ancak Yargıtay’ın konu ile ilgili olarak verdiği bir karar burada ciddi bir kriter olarak karşımıza çıkmaktadır. Zira Yargıtay’a göre bir işçi gündüz en fazla 11 (on bir) saat, gece ise 7,5 (yedi buçuk) saat çalışabilmektedir. Bu durumda gündüz 11 (onbir) saatten, gece ise 7,5 (yedibuçuk) saatten fazla çalışan bir işçi fazladan mesai yapmış olacağı için işveren çalışma saatlerini bu süre sınırlamalarını dikkate alarak düzenlemek mecburiyetindedir. Esasen Yargıtay vermiş olduğu bu karar ile birlikte günlük çalışma sistemine de ayrı bir sınırlama getirmiş bulunmaktadır.

Ancak Yargıtay’ın getirdiği sınırlamanın öncesinde ve bu sınırlamalara ek olarak fazla çalışma yönetmeliği ve mevzuatında ek bir sınırlama daha getirilmiştir. Yeni düzenlemedeki hükme göre bir işçinin şahsına münhasır olarak bir yılda 270 (iki yüz yetmiş) saattin üstünde çalışma yapması yasaklanmıştır.

En nihayetinde bir işçinin günlük gündüz 11 (on bir) saati, gece 7,5 (yedi buçuk) saati aşan ve haftalık 45 (kırk beş) saati aşan çalışmaları otomatik olarak fazla çalışma olarak nitelenmiştir. Bunun ötesinde yıllık 270 (iki yüz yetmiş) saatin üzerinde çalışma yapması da mutlak suretle yasaklanmıştır. İşçi bu sürelerin üzerinde gerçekleştirdiği her saat için işverenden fazla mesai ücreti talep edebilecektir. İşveren ise işbu fazla çalışma alacağını defaten işçiye ödemek mecburiyetindedir.

Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Arasındaki Fark

Yukarıda da izah ettiğimiz gibi gündüz 11 (onbir) saati, gece 7,5 (yedibuçuk) saati aşan ve haftalık 45 (kırkbeş) saati aşan çalışmaları otomatik olarak fazla çalışma olarak nitelendirilmektedir. Ancak fazla sürelerle çalışmayı fazla çalışmadan ayıran husus, yapılan sözleşmelerle haftalık çalışma süresinin 45 (kırkbeş) saatin altına indirilmesidir.

Dikkat edileceği üzere buradaki temel fark sözleşme ile haftalık çalışma saatinin 45 (kırkbeş) saatten az olmasıdır. Bu durumda örneğin haftalık çalışma saati 35 (otuz beş) saat olarak belirlenmişse işçi hafta 37 (otuzyedi) saatlik bir çalışma yaptığı takdirde buradaki 2 (iki) saat fazla çalışma olmamaktadır. Tam tersine fazla sürelerle çalışma olmaktadır. Ancak haftalık çalışma saati 35 (otuz beş) olan bir işçi 47 (kırkyedi) saat çalışırsa (kırkyedi) 45 saati aşan işbu 2 (iki) saat fazla çalışma olur. Ancak 35 (oyuzbeş) saatten 45 (kırkbeş) saate kadar olan 10 (on) saatlik dilim ise fazla sürelerle çalışma olarak nitelendirilecektir.

Tabi bu ayrım fazla mesai alacağı hesaplama yöntemi ile fazla sürelerle çalışma hesaplama yöntemini doğrudan etkileyecektir.

Fazla Mesai Alacağı Hesaplaması

fazla mesai alacağı hesaplaması çalışma hayatında son derece önem arz eden bir konudur. Fazla mesai brütten nete göre değil, bizzat brüt ücret üzerinden hesaplanmaktadır. Bu durumda fazla çalışma brüt ücret üzerinden ödenirken fazla mesai kanunu tarafından getirilen düzenlemeleri de dikkate almak gerekecektir.

Yukarıda da izah ettiğimiz gibi fazla çalışma ile fazla sürelerle çalışma kavramları birbirinden farklılık arz etmektedir. Bu farklılık fazla mesai ücreti alacağı konusunda da kendini göstermektedir. İş kanununa göre fazla çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının %50 (yüzde elli) fazlasıdır. Bu durumda bir işçinin saat başına brüt ücreti 100,00-TL ise 1 (bir) saat fazladan iş yapması durumunda kendisine 150,00-TL ödeme yapılacaktır.

Bu durum fazla sürelerle çalışma alacağında farklılık göstermektedir. Zira fazla sürelerle çalışmalarda her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %25 (yüzde yirmi beş) fazlasıdır. Netice itibariyle 1 (bir) saat fazla sürelerle çalışma yapan ve saat başı brüt ücreti 100,00-TL olan bir işçi, 125,00-TL fazla sürelerle çalışma ücreti alacaktır. Bu sürelerin yarım saat olması durumunda fazla mesai ücreti alacağını süre ile orantılı olarak 2 (iki)’ye bölmek icap etmektedir.

4 a 4 b ve 4 c fazla mesai ücreti hesaplamasına göre fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılacaktır. Fazla çalışma kanunu tarafından öngörülen bu sisteme göre bir işçi haftada 45 saat 26 dakika çalışırsa bu durumda yarım saat fazla mesai yapmış sayılacak ancak 45 saat 32 dakika çalışırsa 1 saat fazla mesai yapmış sayılacaktır. Bu durumda fazla mesai ücreti alacağı yukarıdaki hesaplamalar dikkate alınırsa büyük oranda değişecektir.

Tüm bu açıklamalar fazla mesai bordroda nasıl gösterilir sorusuna verilecek önemli yanıtlardan biridir.

Fazla Çalışma Ücreti ve Serbest Zaman – Fazla Çalışma Denkleştirme

Kanuna göre fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi, talep etmesi halinde çalışma karşılığındaki ücreti farklı şekilde değerlendirebilir. Ancak bu durumda işçi işverene yazılı olarak başvurmak zorundadır. İşçi bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine her saat fazla çalışmanın karşılığında bir saat otuz dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. Fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında ise bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilme hakkını haizdir.

İşçi, hak ettiği serbest zamanı 6 (altı)  ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren kullanabilir. İşveren yönetim hakkına dayanarak serbest zamanı istediği gibi bir evrede aralıksız ve ücretinde bir kesinti yapmadan kullandırmak mecburiyetindedir.

Zamanaşımı Hesaplaması

Fazla bir çalışma yapan işçinin bu alacağını talep etme süresi 5 (beş) yıldır. Bu süre, işçinin bu alacağı almaya hak kazandığı tarihten itibaren işlemeye başlar. Muacceliyet tarihi bu ücrete hak kazanıldığı tarihtir. Bu sebeple ücrete hak kazanan işçi, 5 (beş) yıl geçmeden hakkını işverenden talep etmelidir. Aksi takdirde hak zamanaşımına uğrar. Bir dava açılması durumunda karşı taraf buna itiraz edebilir. İtiraz durumundaysa mahkeme alacağa hükmetmeyecektir.

Avukat Ali Selim

Hukuk eğitimimi Marmara Üniversitesi'nde tamamladım. Avukatlık stajımı İstanbul Barosu'nda yaparak meslek hayatına atıldım. Kariyerim boyunca gerek butik ve yerel düzeyde çalışan gerekse ulusal ve uluslararası şirketlere hizmet veren hukuk bürolarında çalışma imkanım oldu. Burada edindiğim deneyimler neticesinde büyük ve küçük çaplı pek çok hukuki sorunla temas etme şansı yakaladım. İlerleyen süreçte meslek hayatıma özel sektörde devam etme kararı aldım. Sermaye şirketlerinde mesleğimi icra ederken özellikle kurumsal süreçleri yakından izleyerek hukuki danışmanlık alanında kendimi geliştirdim. Buradaki serüvenim boyunca neredeyse her alanda görev alarak pek çok konuda deneyim kazandım. Kariyer hayatım boyunca edindiğim önemli bilgileri ise kayda alarak ve tartışarak kıymetli yayın kuruluşlarında paylaştım. Çalışma alanlarımla ilgili olarak pek çok eğitim, seminer ve sertifika programına katıldım. Sözleşme hukuku, enerji hukuku, şirketler ve ticaret hukuku, iş hukuku, start-up ve girişimcilik hukuku, marka hukuku, birleşme ve devralma işlemleri, kişisel verilerin korunması, yatırım projeleri ve ihale süreçleri gibi pek çok hukuki süreci yakından takip ettim. Geldiğim noktada edindiğim bu profesyonel hukuk deneyimini mesleki anlamda kendini geliştirmek isteyen kişilerle ulaştırmayı hedefliyorum.

all author posts